سوسیالیسم دوست داشتنی این است که "با حداقل فداکاری، بیشترین نیاز انسان را برآورد". لاسکی

سوسیالیسم نظریه اجتماعی است که از کلمه "سوسیوس" به معنی شریک و همراه مشتق شده است. نظام اشتراکی پیشنهادی افلاطون در کتاب جمهور، برای دو طبقه پاسدار و فلاسفه نوعی نظام سوسیالیستی تلقی می شود، حتی مهار آبهای رود نیل در مصر که حیات اجتماعی آنان را تحت تاثیر قرار می دهد، نوعی عملی سوسیالیستی است. اما محیط مدرنیسم جدید هم باعث رشد سوسیالیسم شد، که اقتصاد صنعتی و سازوکار تولید اقتصادی – اجتماعی از مولفه های آن است.

سوسیالیسم با فردیت انسان موافق نیست، و انسان را عضوی از پیکره اجتماع می بیند. و اصالت را به "زیست جمعی" انسان در قالب های مختلف می دهد. البته این نظر در غرب با تلفیق با اعطای آزادی های فردی از جمله در انگلستان اجرا شده است. سوسیالیسم منتقد صریح کاپتالیسم و اخلاق و عقاید بورژوازی آن است، لذا آن را به عنوان یک منتقد می شناسند تا جامعه ساز. مارکسیسم و آنارشیسم نیز از منتقدان نظریه سرمایه داری و در کنار سوسیالیسم مطرح اند. لذا گاه سوسیالیسم و مارکسیسم چنان در هم تنیده می شوند که تفکیک آنها مشکل می شود.

گاهی سوسیالیسم در مقابل فردگرایی، گاهی در جهت طبیعت گرایی، گاهی برای لغو مالکیت خصوصی و... برجسته می شود، در انگلستان سوسیالیست های "فابیان" به روش کند و تدریجی و منعطف قصد داشتند طبقه متوسط و بالای جامعه انگلستان را متقاعد سازند که آموزه سوسیالیسم اصلح است اعتقاد به اصولی مانند دمکرات بودن تصمیمات، تدریجی بودن سیاست ها، پرهیز از اعمال غیر اخلاقی و عدم مخالفت با قانون اساسی نانوشته از مهمترین اعتقادات فابیون ها بود. که آنها در راستای جامعه سنت گرای انگلیس خواهان استفاده از تجربه گرایی در امر سیاست و حداکثر وفاق میان اقشار مردم و تاکید بر گروه های موثر بر افکار و رفتار جامعه بودند. سوسیالیست های انگلیسی در مقایسه با نوع آلمانی و فرانسوی بیشتر به اصلاح معتقد بودند تا انقلاب.

نوع سوسیالیسم فرانسه که به "فوریه" معروف است خواهان تعاونی های داوطلبانه است و به صنعت کمتر بها می دهد. به نوعی جوامع کوچک نظر دارد و وقتی اینها در نیمه قرن 19 قدرت را در فرانسه به دست گرفتند، مارکس و انگلس نظریه کمونیسم را دادند و سوسیالیست های فرانسوی را به خیالپردازی متهم کردند. و سوسیالیسم آنان را سوسیالیسم تخیلی نامیدند، و معتقد بودند که بر اساس اصول علمی و کشف نیروهای محرکه تاریخ و نبرد طبقات استوار نیست.

مهمترین تشکل بین المللی سوسیالیسم قرن نوزدهم سازمان بین المللی کارگران بود که سوسیالیست های انگلیسی، لهستانی و مجاری و ایتالیایی که با الهامات وطن خواهی در لندن پناهنده بودند، در آن شرکت داشتند؛ که به آن "بین الملل اول" می گویند، در این تشکل جهان شاهد اختلافات بسیار بین نحله های آنارشیستی "پرودن" و سوسیالیسم "باکونین" و یا "مارکس" بود که باکونین وضعیت و جو را در دست گرفت و خواهان اعتصابات عمومی و شیوه های مرعوب کننده برای ایجاد انقلاب گسترده در سطح اروپا بود. "بین الملل دوم" با جنگ جهانی اول مقارن بود.

در سال 1919 "بین الملل سوم" که بود که با انقلاب روسیه مقارن بود که به قدرت گیری کمونیست ها در شوروی انجامید. قرن 19 برای سوسیالیسم پر حادثه بود و قرن 20 با پیروزی در شوروی رقم خورد و از جهت "سرشت حکومتی و سیاسی احزاب سوسیالیستی" سه جریان اصلی را در اروپای قرن بیستم می توان مشاهده کرد :       الف) سوسیالیسم هیتلر و موسولینی که کمترین نشانه هایی از مبانی سوسیالیسم را در خود داشت        ب) سوسیالیسم شوروی و به دنبال شکست آلمان، اروپای شرقی که سوسیالیسم کمونیستی و یا مارکسیسم بودند؛        ج) احزاب سوسیالیستی اروپای غربی، که با احتیاط توام با انتقاد با احزاب سوسیالیستی اروپای شرقی و حزب کمونیست شوروی در صحنه داخلی مواجه می شدند به خصوص فرانسه و ایتالیا، سوسیال دمکرات و... در آلمان و سوئد که از سوسیالیسم همراه سرمایه داری سخن می گویند.

لاسکی مغز آکادمیک این جریان از از بین رفتن فردیت و تبدیل مجمع به ارکانی برای ثبت اراده دستگاه حزبی  مسلط، انتقاد می کند، لاسکی از سیستم قضایی غرب به عنوان یکی از دست آوردهای نهادینه شده تفکر غربی در مقابل سیستم قضایی کشورهایی تفکر سوسیالیسم دفاع می کند. لاسکی در محدودیت قدرت دولت می گوید "قدرت دولت تا آن درجه موجه است که با حداقل فداکاری، حداکثر نیازمندی های انسان را برآورد".  سوسیالیسم قرن 19 و 20 از پراکندگی برخوردار بود که حتی در هسته اصلی آن نمی توان اجماعی دید. حتی مسایلی از جمله اقتصاد سرمایه داری.

شاید علت گسترش سوسیالیسم هم همین بود که در ظرف های اندیشه و محیط های اجتماعی و جغرافیایی در قالب های مختلف امکان عرضه یافته است. هایک بعنوان یک منتقد سرسخت سوسیالیسم رمز نفوذ سوسیالیسم را از جمله بین روشنفکران آمادگی این آموزه برای ارایه نقد اجتماعی و نظریات وسیعتر و پیش رو تر است، در حالی که لیبرالیسم در قالب وضعیت موجود و مطالب جزئی نظریه پردازی کرده است.

منتقدین سوسیالیسم هم البته با انگشت نهادن بر تجربه دنیای تجارب سوسیالیسم در اروپای شرقی و شوروی و تفاسیر آنان از سوسیالیسم که منجر به تمرکز گرایی و طبعا کاهش منزلت فرد و انگیزه های شخصی شد، حملات خود را به آنها سامان داده اند.

سوسیالیسم غربی سعی دارد تا با جمع مناسبی از حقوق و آزادی های فردی و با مسولیت اجتماعی در حیطه های مختلف سیاست و اقتصاد در هم آمیزد، تا حد امکان از سنت های اومانیستی و همچنین آموزه های برابری خواهانه و ایجاد برادری مسیحیایی سود جوید.

سوسیالیسم نوین به دنبال انتقاد از ابزار انگاری انسان و تفرد آدم ها در نظام تولیدی و کالایی متکی بر بورژوازی و سرمایه داری است. سوسیالیسم در مواجه با سوالات جدی، از جمله آن روش سازماندهی مطلوب میان اختیارات و انگیزه های فردی و نیز سازمان و تمرکز امور است. یکی از اتهامات سوسیالیسم گرایش به دیوانسالاری و بوروکراتیک است.

عدالت توزیعی از مهمترین جنبه های سوسیالیسم است. سوسیالیسم جدید با استفاده از تجربه بلوک شرق با اختصاص قدرت بیش از حد لزوم به نیروی سلطه گر بدل شود. لذا تاکید بر تکثر گرایی جامعه ایی مد نظر آنهاست و امروزه علاوه بر کارگران به محیط زیست گرایان، فمنیست ها، و حتی گروه های قومی هم روی آورده است. البته قدرت فن آوری هم جهان دو قطبی کارگر – سرمایه دار را کمرنگ تر کرده است.

سوسیالیسم علاوه بر کارگران و کشاورزان امروزه سعی می کند با حفظ علایق خود بر تقسیمات اقتصادی دیگر گروه ها و مناسبات اجتماعی نیز بپردازد و بدین ترتیب بیش از پیش، تنظیم مطلوبتر سازوکارهای اجتماعی را هدف خود قرار داده است.

منبع: برگرفته از کتاب "اندیشه های سیاسی در قرن بیستم" نوشته دکتر حاتم قادری ، تهران، سمت ، 1380 

دیدگاه

چون شر پدید آمد و بر دست و پای بشر بند زد، و او را به غارت و زندان ظالمانه خود برد، اندیشه نیز بعنوان راهور راه آزادگی، آفریده شد، تا فارغ از تمام بندها، در بالاترین قله های ممکن آسمانیِ آگاهی و معرفت سیر کند، و ره توشه ایی از مهر و انسانیت را فرود آورد. انسان هایی بدین نور دست یافتند، که از ذهن خود زنجیر برداشتند، تا بدون لکنت، و یا کندن از زمین، و مردن، بدین فضای روشنی والا دست یافته، و ره توشه آورند.