ایران صغیر، گزارشی از درون بحران، بررسی موردی کیشتوار در کشمیر هند
  •  

13 مهر 1402
Author :  
گلابگر در کیشتوار در کشمیر هند

مقدمه مترجم (سایت یادداشت های بی مخاطب) :

هند را بزرگترین دمکراسی جهان نام نهاده اند چرا که یک دمکراسی متکی به رای مستقیم مردم است، و بیشترین جمعیت را در یک کشور مردم سالار در خود دارد، مطبوعات و رسانه ها در هند از اهمیت زیادی برخوردارند و این رکن چهارم دمکراسی مشکلات مردم، ضعف و کم کاری حاکمیت را برجسته کرده زمینه رفع آن را فراهم می کنند، گزارش چهار قسمتی که ترجمه آن می آید، نمونه یک کار حرفه ایی از جهانگیر علی [1] ، خبرنگار مستقل اهل ایالت جامو و کشمیر هند [2] است، که برای مطبوعات و رسانه های محلی و جهانی مطلب تدارک می بیند و در این گزارش به وضعیت اقتصادی، فرهنگی، اجتماعی و سیاسی کیشتوار [3] ، منطقه محرومی در عمقِ محرومیت مضاعفِ منطقه کشمیر، تمرکز کرده و آنرا مورد بررسی و کنکاشی، هر چند سطحی، اما نسبتا جامع قرار داده است.

نام هندوستان را که می شنویم شاید ناخودآگاه ثروت هایی در شمایل جواهرات پر قیمت، را به یاد می آوریم؛ این تصوری درست از شبه قاره هند در زمان کورکانیان هند است، که این کشور در آن زمان در اوج ثروت، و اقتصادی پویا و مولد قرار داشت، که آوازه اش جهانی گردید، مورد طمع غرب قرار گرفت و تسلط استعماری کمپانی هند شرقی [4]  شبه قاره هند را از ثروت خالی کرد، و فقر عجیبی این کشور را در گرفت، به طوری که منطقه ایی وسیع، و مردمی ثروتمند و باشکوه، در زمان تیموریان هند [5] ، در پایان استعمار بریتانیای کبیر، به مردمی اعانه بگیر در جهان تبدیل شدند، و بعد از استعمار زدایی و پیروزی انقلاب آزادیبخش هند [6] به رهبری حزب کنگره ملی هند، در سال 1947.م (1326 خورشیدی) نیز، برای دهه ها هند از کشورهای فقیر جهان، و محتاج کمک غذایی سازمان های بین المللی برای دریافت کمک جهت سیر کردن شکم مردم خود شد.

منطقه مورد مطالعه این گزارش چهار قسمتی، یکی از منابع و معادن سنگ با ارزش "یاقوت کبود" است، که در بخشی از این گزارش به وضعیت معدنکاری، معدنکاران، توسعه مناطق معدنی و اثر اقتصادی، اجتماعی و سیاسی این معادن و منابع آن، بر زندگی مردم مناطق مذکور پرداخته، و آنرا مورد مداقه و بررسی قرار داده است.

از جهت دیگر موضوع این گزارش، وضعیت ایالت جامو و کشمیر، بعنوان یک محل منازعه بین هند و پاکستان، و تا حدودی چین است، که این تنازع 75 ساله همچنان ادامه دارد و محرومیت بیشتری را بر مردم کشمیر تحمیل کرده است، اختلافات هند و پاکستان بر موضوع سد سازی ها بر روی رودخانه چناب، از آن جمله است که در این گزارش بدان اشاره مختصری شده است، مشکلی که ایران نیز اکنون با ترکیه و افغانستان دارد، چرا که این کشورها نیز با سد سازی بر روی ارس و هیرمند، ایران را خشک کرده، و از این لحاظ برای ما درس آموز خواهد بود.

از جهت دیگر یکی از وجوه دوره پس از پیروزی انقلاب هند، ایجاد جریان های ملیگرای مذهبی هندویی است که بر حضور فرهنگ و مذاهب غیر هندی، از جمله اسلام و مسیحیت و... در هند معترض و مبارز است، و حزب سردمدار جریان های فرقه ایی مذکور، اکنون در این کشور حاکمیت را عهده دار شده، که تنش بین جامعه مذهبی هندو و مسلمان را هدایت، و در کنترل خود دارد، و این حزب بعنوان نماینده بنیادگرایی مذهبی هندویی، در صدد محدود سازی اقلیت مسلمان، مسیحی و... در جامعه بوده، و لذا این اقلیت را در یک مخمصه عجیب گرفتار آورده، و در وضعیت بسیار بدی نگه داشته است.

در کشمیر علاوه بر این فشار عمومی، که به جامعه اقلیت مسلمان هند وارد می شود، به فشار دیگری نیز مبتلاست که همان فشار ناشی از فعالیت جنبش های جدایی طلبی است، و این خود، مردم کشمیر را در فشار مضاعفی قرار داده است. اما بارقه های امیدی هم در این جامعه می توان دید، از جمله به رغم این تفکر تهاجمی جدایی طلبی از یک سو، و ملیگرای هندو از سویی دیگر، تفکر تکثرگرا و قائل به عدم خشونت در هندوئیسم، که توسط رهبر انقلاب هند، مهاتما گاندی بنیانگذاری، و اکنون توسط حزب کنگره ملی هند، و متحدانش رهبری دنبال می شود، در جامعه مسلمان هند نیز، تفکر بریلوی [7] مسلک و صوفیسم مسلک، در بین اکثریت جامعه مسلمان هند، با دوری از خشم و خشونت مذهبی، جامعه را به سمت یک تعادل و تفاهم فرقه ایی و مذهبی فرا می خوانند،

یکی از نمودهای این تعادل را در حضور تفکر عرفانی بزرگانی همچون خواجه معین الدین چشتی [8] ، خواجه نظام الدین اولیا [9] و...، می توان دید، که در این گزارش اثر تعالیم و سیره رفتاری اسرار الدین قادری گیلانی [10] و پدرش فرید الدین قادری گیلانی [11] ، در کیشتوار را می توان در جامعه تنش دیده کیشتوار دنبال کرد، و اثر حضور آنان را بر جامعه مصیبت زده هند، مورد مطالعه قرار داد، که چگونه حضور آنان، باعث کاهش تنش و درگیری، و وحدت فرقه ایی در این جامعه خشونت زده می شود.

و رگه هایی از یک نوع تفکر صلح طلب، مسامحه جو و همراه با خواست همزیستی مسالمت آمیز فرقه ایی و... را می توان در این گزارش دید که ناشی از روح اسلام ایرانی است که در منطقه کشمیر، و در کل هند، هنوز جریان دارد، و به رغم جریانات افراطی اسلامی، از جمله سلفی گری، وهابیگری و... که برای سال ها در جامعه مسلمان معاصر شبه قاره هند، قدرت گرفته و رشد یافته اند، باز همان اسلامی که بعد از فتح ایران توسط اعراب مهاجم، وارد ایران شد و ایرانیزه گردید، و بعد اضافه شدن روح تفکر فرهنگی و تسامح و تساهل جویانه ایرانی، توسط عرفا و شعرای ایرانی به شبه قاره هند وارد شد، اکنون راه نجات هندیان از فرقه گرایی گردیده است،

به خصوص کشمیر که آن را "ایران صغیر" شهرت دارد، چرا که رهبران بنیانگذار این جامعه اسلامی را اکثرا صوفیان و عرفای ایرانی از جمله میر سید علی همدانی [12] تشکیل می دهند، که کشمیر را با هیات پرتعداد خود به سوی اسلام و عرفان شرقی و ایران خود، با روش هایی غیر از بکار گیری شمشیر گسترش داده، و البته هنر و فرهنگ ایران را در آن رواج دادند، و آثار اقتصادی، فرهنگی و مذهبی این نوع اسلام ایرانیزه شده را، در این گزارش می توان دید.

 

کیشتوار

جامو و کشمیر:

آیا اکتشاف معادن جدید یاقوت کبود به توسعه منطقه نادیده انگاشته شده کیشتوار منجر خواهد شد؟

اعتقاد بر این است مناطق گسترده کوهستانی ایی در دره پادر [13] در امتداد مناطق مرزی کیشتوار با لداخ  [14]، محل معادن یاقوت کبود است که حدود ده هزار کرور روپیه (هر کرور ده میلیون) برآورد ارزش برای آن می شود که ممکن است بتواند وضع یکی از به حاشیه رانده ترین مناطق جامو و کشمیر را عوض کند.

 

شهر گلابگر [15] در کیشتوار، آخرین ایستگاه کارگران و مقامات،

قبل از سفر پیاده آنها به دره پادر جایی که معادن یاقوت کبود در آن قرار دارد.

عکس: جهانگیر علی.

 

جهانگیر علی   28 آگوست 2023

گلابگر (کیشتوار): محمد عباس با هیجان روزهای گذشته را به یاد می آورد که برای یافتن گرانبهاترین یاقوت های کبود جهان، به عملیات اکتشاف آن در کوه های منطقه کیشتوار جامو و کشمیر می پیوست. معادن یاقوت کیشتوار در ارتفاعات غیر قابل دسترسی کوهستانی، نزدیک به 4800 متر ارتفاع از سطح دریا، در اطراف سومچان و بیلاکوت [16] در دره پادر و در ماچیل [17] قرار دارد، که یکی از دورافتاده ترین مناطق جامو و کشمیر محسوب می شوند.

محمد عباس که در معادن یاقوت کبود به عنوان کارگر روزانه

کار می کرد، در روستای کیجایی کیشتوار عکس گرفت.

عکس: جهانگیر علی.

عباس، یک کشاورز اهل "کیجایی" گفت: "آن بالا، هوا سخت و بسیار غیرقابل پیش‌بینی است." یک لحظه نور خورشید در ارتفاعات، از شدت سوزش پوست تن شما را می کند، و لحظه ای دیگر از ممکن است شما را دچار سرمازدگی کند. بسیاری از کارگران نتوانستند آن شرایط سخت را تحمل کنند و فرار کردند." عباس که 56 سال سن دارد با لبخندی معنادار اضافه کرد : "البته آنهایی که ماندند هم مزد خوبی دریافت کردند."

اعتقاد بر این است مناطق گسترده کوهستانی ایی در دره پادر که در امتداد مناطق مرزی کیشتوار با لداخ قرار دارد، که محل رگه های معدنی یاقوت کبود است که حدود ده هزار کرور روپیه (100 میلیارد روپیه هندی) می ارزد که ممکن است بتواند وضع یکی از به حاشیه رانده ترین مناطق جامو و کشمیر را عوض کند. یک سنگ 19.88 قیراطی (3.976 گرم) یاقوت کیشتوار در سال 2013 رکورد قیمت زد و نزدیک به 20 کرور (200 میلیون) روپیه هندی فروخته شد.

معادن یاقوت در ارتفاعات بالای کوهستانی قرار دارد

(در انتهای تصویر به مناطق پوشیده از برف نگاه کنید)

جایی که از شرایط آب و هوایی خیلی افراطی برخوردار است.  

عکس :  جهانگیر علی

در هند، قیمت یاقوت، با خلوص و براقیت و رنگ واقعی پَرِ آبی رنگ طاووس، که تنها در کیشتوار یافت می شود، می تواند به قیمت پانصد هزار روپیه برای هر قیرات (هر قیراط 0.2 گرم) هم به فروش برسد. سنگی که می تواند افق اجتماعی – اقتصادی کیشتوار را عوض کند، که به لحاظ اقتصادی توسعه نیافته، و از عقب مانده ترین بخش ها و مناطق ایالت جامو و کشمیر است.

نیازهای توسعه ایی کیشتوار :

بر اساس آمار جمع آوری شده در سال 2011 نرخ باسوادی در کیشتوار 86.07 درصد است که در مقایسه با سطح متوسط کل منطقه کشمیر 67.16 درصد، در سطح بالاتری قرار دارد. مشخصه دیگر این منطقه کوهستانی این است که بعنوان یک مرکز تولید انرژی پاک در شمال هند، با 12 پروژه تولید برق آبی با ظرفیت شش هزار مگاوات محسوب می شود.

اما کیشتوار در امکانات اولیه مدنی مانند اتصال به راه های جاده ایی، و مراقبت های بهداشتی با کمبودهای حادی مواجه است. در این منطقه، پروژه صنعتی وجود ندارند، و طبق یک گزارش رسمی، کیشتوار از نظر پیشرفت های به ثبت رسیده توسط بخش های بازرگانی، صنعت و محیط زیست، در پایین ترین سطح در میان بخش های دیگر ایالت جامو و کشمیر قرار دارد.

کیشتوار همچنین از نظر توسعه منابع انسانی در رتبه هفدهم، در میان 20 منطقه ایالت جامو و کشمیر قرار دارد، از نظر بخش بهداشت عمومی رتبه پانزدهم، و از نظر رتبه بندی زیرساخت های عمومی و خدمات آب و برق، رتبه 16 را به خود اختصاص داده است، که همین عقب ماندگی ها آنرا به یکی از غیرقابل سکونت ترین مناطق جامو و کشمیر تبدیل کرده است. و این به رغم وجود منابع طبیعی و معدنی غنی و فراوان در این منطقه است.

یک زمین بازی در گلابگر که این نیز به خدمت یک راهپیمایی مذهبی ([18])

هندو قرار گرفته که هر ساله در کیشتوار انجام می شود، تا به عنوان فرودگاه هلیکوتر از آن سود جویند 

عکس از جهانگیر علی

 به گفته امرسینگ از رهبران حزب کنگره ملی هند و رئیس سابق شورای شهر منطقه گلابگر در کیشتوار "از سال 1885 که ایالت جامو و کشمیر تحت حکومت دوگرا [19] بود، یاقوت‌های کبود توسط این دولت و مردم محلی در کیشتوار استخراج می شده است. اما، این فرایند ثروت سازی به توسعه ای برای این منطقه منجر نشد".

به گفته یکی از مقامات که نخواست نامش فاش شود، پس از لغو اصل 370 قانون اساسی هند در سال 2019، [20] دولت مرکزی "علاقه شدید" به کاوش در معادن غنی یاقوت کبود کیشتوار از خود نشان داده است. در سال 2021، سازمان زمین شناسی هند به همراه مقامات دولت ایالتی جامو و کشمیر، بررسی های اولیه میزان ذخایر، و معادن یاقوت کبود را در "دره پادر" تکمیل کردند و یک "استراتژی جامع" برای "اکتشاف علمی" این سنگ ارزشمند را تدوین کردند. در ماه ژوئن سالجاری نیز، تیمی از زمین شناسان شرکت Mineral Exploration and Consultancy Limited (MECL) به همراه مسئولان دپارتمان زمین شناسی و معدن ایالتی، کیشتوار را برای یک سفر دو ماهه برای اکتشاف معادن یاقوت کبود در کوه های مرتفع در دره پادر ترک کردند. دورگش داورشی، زمین شناس شرکت MECL، گفت که این تیم پایگاهی را در دره پادر ایجاد خواهند کرد، و مرحله G3 اکتشاف شامل اکتشاف ژئوشیمیایی و زمین شناسی معادن یاقوت کبود را انجام خواهند داد.

داورشی هنگام ترک کیشتوار به مقصد دره پادر در شهر گلابگر به خبرنگار رسانه وایر گفت: "ما امیدواریم که این روند را به مرحله G2 برسانیم که به دنبال آن مرحله G1 آغاز و کار معدنکاری دنبال می شود، زمانی که تخمین موجودی معادن یاقوت کبود در کیشتوار آماده می شود و امیدواریم استخراج معدن آغاز شود."

اما چالش‌های سخت و دلهره آور پیش رو از ناحیه طبیعت سخت منطقه، برای دستیابی به معادن در ارتفاعات، و مشکلاتی که کارگران و مهندسان برای تطبیق خود با شرایط سخت زندگی در آن ارتفاع با آن مواجه اند، تاکنون برنامه‌های دولت برای اکتشاف معادن در مقیاس صنعتی را با مشکل مواجه کرده است.

محمد شفیع، از ساکنان روستای کیجایی عنوان داشت که برای سفر به محل معادن یاقوت کبود باید 40 کیلومتر مسافت را پیمود، که با احتساب بازگشت به گلابگر دو روز طول می کشد. که از گردنه های سخت گذر کوهستانی عبور می کند، تا به روستای سومچم در دره پادر رسید؛ از قاطر برای حمل وسایل ضروری به این منطقه استفاده می شود.

محمد شفیع به مدت یک دهه در معادن یاقوت کیشتوار کار کرده است،

اما به دلیل مشکل سلامتی این شغل را ترک کرده است.

عکس از جهانگیر علی.

شفیع که از سال 1998 تا سال 2013 در معادن یاقوت کار کرده است به وایر گفت : "هیچ اتصال موبایلی در این مسیر 40 کیلومتری وجود ندارد، دو یا سه کمپ در مسیر از ماچیل [21] اطراف بیلکوت [22]، دنگیل [23]، و کوندایل [24] برای شبمانی و دریافت موارد ضروری در مسیر ساخته شده است، چهارپایان شب را در بیلکوت نمی توانند سر کنند، و باید به دانگیل باز گردند".

عباس یک کارگر معدن عنوان داشت که به دلیل شرایط آب و هوایی، فصل معدنکاری تنها در دو ماه از سال امکان پذیر است. "این زمانی است که ما می توانیم به تیم های معدنکاری یافتن یاقوت بپیوندیم، نزدیک به 12 کارگر و چارپایان شان که توسط دولت انتخاب می شوند و بعد از تایید پلیس می توانند اعزام شوند. هر کارگر روزی 150 روپیه دریافت می دارد، و برای کرایه چهارپایان شان نیز 1000 روپیه روزانه دریافت می کنند. ما سنگ های یاقوت زیادی را پیدا کردیم، اما این اکتشافات سودی برای کیشتوار و یا مردمش ندارد".

فرماندار ایالت جامو و کشمیر ژنرال مانوج سینها [25] روز جمعه 18 اگوست 2023 از کیشتوار دیدن کرد، و بر حسب اظهارات سخنگوی رسمی این هیات، سینها از "ابراز تشکر" دولت مرکزی و نخست وزیر نارندرا مودی برای "افزایش حمایت برای جستجو و مطالعات معادن یاقوت" در کیشتوار گفته است.

وی ادامه داد فرماندار آقای سینها در سخنرانی خود در جمع اعضای شورای محلی و نمایندگان اهالی کیشتوار در گلابگر عنوان داشت : "در یک سال آینده ما در موقعیتی خواهیم بود که معادن یاقوت را به شیوه ایی علمی به حراج بگذاریم که این امر باعث سرعت بخشی به اقتصاد محلی خواهد شد که همین امر خود باعث ایجاد یک منبع مهم برای رشد جامو و کشمیر تبدیل خواهد شد". 

معاون کمسیونر کیشتوار دکتر دیوانش یادو [26] عنوان داشت انتظار می رود که تیم رسمی اعزامی ماه آینده از منطقه ماچیل در دره پادر باز گردند "این همان موقعی خواهد بود که فرایند حراج معادن نیز آغاز می شود، ما مطمئن هستیم که کیشتوار منافع خوبی را از یاقوت هایش دریافت خواهد کرد، که صرف توسعه زیرساخت های کیشتوار خواهد شد".

امر سینگ بعنوان یک فعال محلی و از ساکنان گلابگر به رسانه وایر عنوان داشت که ساکنان کیشتوار خیلی به فواید احتمالی معدنکاری یاقوت، خوشبینانه نمی نگرند، چرا که دولت به نیازهای توسعه ایی منطقه تا کنون بی اعتنا بوده است.

"پاندیت ها [27]ساکن در کیشتوار مجبورند به جامو و یا سرینگر برای یک آزمایش پزشکی از جمله یک تصویر برداری ام.آر.آی بروند. بیشتر بیماران اورژانسی به بیمارستان هایی در خارج از منطقه ارجاع داده می شوند. کیشتوار غنی ترین منطقه معدنی در ایالت جامو و کشمیر است، اما مردم این منطقه از فواید آن محرومند".

عبدالمجید بیچو [28] ، که ریاست انجمن پیشکسوتان محلی [29] را در کیشتوار راهبری می کند، عنوان داشت که دولت باید از فواید معادن کیشتوار استفاده کند و به ساخت زیرساخت هایی عمومی همچون جاده، و بیمارستان در این منطقه اقدام کند. او عنوان داشت : "منابع کیشتوار باید اول در کیشتوار سرمایه گذاری شود. ما از فواید پروژه های انرژی بی بهره ایم. اگر معدنکاری یاقوت هم به همین سرنوشت دچار شود، و قراردادهای واگذاری آن به غیربومی ها اعطا شود، این شکستی دیگر برای کیشتوار خواهد بود".

توجه: این اولین قسمت از یک مقاله چهار قسمتی است که باقی آن متاقبا خواهد آمد.

 

 جامو و کشمیر: پروژه ها در کیشتوار چراغ خانه ها را در دیگر ایالت ها روشن می کند، نه خانه های محقر این منطقه

برای 200 نفر ساکنان روستای کاماچ [30] ، برق، جاده، بیمارستان، و دیگر نیازهای اساسی از این دست، هنوز یک آرزو است. روستاییان باید 14 کیلومتر پای پیاده راه بروند، تا به اولین و نزدیکترین امکانات بهداشتی دسترسی یابند.

 

وقتی آسمان ابری است و سلول های تولید برق خورشیدی به خوبی کار نمی کنند،

اهالی با افروختن چوب مخصوصی، خانه های خود را در شب، با آن روشن نگه می دارند.

عکس از جهانگیر علی.

 

جهانگیر علی 29 آگوست 2023

این دومین قسمت از یک مقاله چهار قسمتی از کیشتوار در ایالت جامو و کشمیر است. شما اولین بخش را در اینجا می توانید دنبال کنید 

کاماچ (کیشتوار) : در سال 2022 کادر اداری ایالت جامو و کشمیر به خاطر ارایه امکانات برق به تمام روستاها بر اساس "برنامه نخست وزیری برای صاحب برق کردن تمام خانه ها" ( PMSBHG) [31] مورد تشویق دولت مرکزی هند قرار گرفتند.  اما برای 200 نفر ساکنان فقیر و 35 خانوار ساکن در کاماچ، که یک منطقه روستایی دور افتاده در بخش چترو [32] ، از بخش کیشتوار که دسترسی جاده ایی ندارند، این تشویق یک لطیفه ظالمانه است، چرا که رویای داشتن برق، هنوز بدور از دسترس آنان است.

خانه های مسکونی پراکنده در روستای کاماچ، ساخته شده در شیب کوه،

در بخش کیشتوار، در همجوار بخش آنانتانگ [33] در ایالت جامو و کشمیر.

عکس از جهانگیر علی 

خانم منو کوماری [34] ، رئیس شورای محلی [35] شینگام – سی [36] در چترو، عنوان داشت که حدود پنجاه خانه در کاماچ وجود دارد که به انرژی برق دسترسی نداشتند. او عنوان داشت که در برنامه توسعه امسال شوراها، برقدار شدن آنان گنجانده شده است. کوماری که خود مادر دو کودک است عنوان داشت که : "برنامه داریم که کار ستون گذاری و دیگر زیرساخت ها را در کاماچ و هابالوار [37] که هنوز به برق دسترسی ندارند را انجام دهیم". او ادامه داد : "برنامه اجرایی این کار تایید شده، و انتظار می رود که به زودی آغاز گردد".

  چترو آخرین بخش از مناطق بلند کوهستانی است که کیشتوار را از بخش آنانتانگ در بخش جامو جدا می کند. رودخانه چناب [38] که با گذر از کیشتوار پرآب تر می شود، که از چترو آغاز و بر حسب برآورد ها این رودخانه می تواند، تا هشت هزار مگاوات، تنها در بخش کیشتوار برق تولید کند.

   

ساکنان کاماچ به آب لوله کشی دسترسی ندارند،

و از آبی مصرف می کنند که از کوه سرازیر است.

عکس از جهانگیر علی

مزارع پراکنده با وسعت متوسط، در دامنه های تند کوهی که پوشش گیاهی انبوهی از درختان کاج دارد، معیشت روستاییانش را تامین می کند، از روستای واتسر [39] از طریق مسیری نسبتاً دشوار و چهار کیلومتری که از میان جنگلی انبوه می گذرد، می توان به روستای کاماچ رسید. این جنگل ها محل زیست خرس های قهوه ایی هیمالیایی و پلنگ است.

کمبود نیازهای اولیه

مناطق روستایی مذکور همچنین از هر گونه امکانات بهداشتی بدور است. در صورت هر گونه نیاز به ارورژانس پزشکی، نزدیکترین کمک را مرکز سلامت آیوش [40]  که تنها داروهای گیاهی و محلی برای درمان، به بیماران ارایه می دهد خواهد بود. اولین مرکز پزشکی در روستای تانا [41] در بخش چینگام قرار دارد که 14 کیلومتر از آنجا دورتر است و نیم این مسیر 14 کیلومتری را هم باید پیاده طی کرد.

بیمارستانی در 30 کیلومتری چترو قرار دارد، اما یافتن وسیله نقلیه ایی برای رفتن به این بیمارستان کار هرکول (کنایه از غیر قابل انجام بودن آن) است. گرچه واجدین رای در این منطقه، دارای حق رای هستند ولی رای آنان اثر خاصی بر رقابت انتخاباتی ندارد. آسا رام ساکن کاماچ عنوان داشت : "موقعی که یک مورد اورژانس پزشکی پیش بیاید، بیمار را بر تخت روان سوار کرده، و روی دوش خود او را تا رساندن به جاده، حمل می کنند. خوشبختانه تا کنون تراژدی اتفاق نیفتاده است."  

آسا رام یک کشاورز فقیر، زندگی خود را به عنوان کارگر پرورش

دهنده سبزیجات و ذرت در یک مزرعه کوچک می گذراند.

عکس از جهانگیر علی

هیچگونه موسسه آموزشی در این منطقه روستایی وجود ندارد. تعداد کمی از کودکان باید از کوه پایین بیایند تا به یک مدرسه ابتدایی برسند که 5 کیلومتر دورتر از کاماچ در روستای زیوال [42] قرار دارد. این مردم نه برق دارند و نه تلویزیونی، و یا وسایل گرمایشی.

شامو نات [43] ، کشاورز  45 ساله که دو کودکش را در مدرسه زیوال ثبت نام کرده است عنوان داشت : "در جهان کنونی داشتن هر وسیله ایی، به داشتن برق بستگی دارد. اما شانس برخورداری از این وسیله را نداریم". و ادامه داد در این منطقه پوشش و ارتباط موبایلی هم نیست.

شامو نات با خانواده اش در روستای کاماچ از کیشتوار.

عکس از جهانگیر علی

او اضافه کرد که "برای داشتن یک تماس موبایلی باید به روستایی دیگر در دو کیلومتری برویم". عمران شاه، یک روزنامه نگار محلی بیان داشت حداقل دوازده نقطه روستایی از این دست همچون بونزاوا، کیتار، گورو، کری و جدو [44] در کیشتوار وجود دارد، که صاحب برق نمی باشند. شاه بعنوان یک روزنامه نگار آزاد که با رسانه های محلی و ملی همکاری می کند عنوان داشت: "پروژه های تولید برق در کیشتوار، منازل ایالت های شمالی دیگر کشور را روشن می کند، اما روستاهای خود ما در این منطقه از این برق بهره ایی ندارند".  سونیل کومار (25 ساله) یکی از ساکنان کاماچ است که در امر رساندن خریدها به مشتریان یک شرکت چند ملیتی آنلاین در شهر جامو کار می کند، عنوان داشت که او هر ماه، یک یا دوبار به روستای خود می رود. سونیل که برای راهنمایی گزارشگران به این منطقه رفته، و به تازگی به جامو بازگشته است عنوان داشت : "خسته می شوم، چونکه آنجا، چیزی برای انجام دادن وجود ندارد. نه مغازه ایی، نه جاده ایی، نه ارتباط موبایلی. می خواهم در کمترین زمان ممکن از آنجا فرار کنم".

آشوک رینا (28 ساله) که در یک شرکت خصوصی در پنجاب کار می کند، عنوان داشت که روستاییان به برکت مهر و بخشش اهالی روستاهای اطراف چینگام است که می توانند موبایل خود را با اشتراک برق آنها شارژ نگه دارند. چراغ قوه موبایل ها در مواقع اورژانسی بعنوان یک وسیله برای جستجو استفاده می شود. او عنوان داشت که "وقتی یکی از اهالی روستا به چینگام می رود، شما می توانید او را ببینید که با تعدادی باطری پاور بانک بر می گردد. وقتی هوا در اکثر موارد ابری است، صفحه های خورشیدی تولید برق به خوبی کار نمی کنند. تعداد زیادی از مردم با سوزاندن چوب، خانه های خود را در شب روشن می کنند".

شوکت حیات ماتو [45] ، قاضی بخش چترو عنوان داشته که برخی از روستاهای چینگام در کیشتوار وجود دارد که به خاطر شرایط جغرافیایی خود به شبکه برق وصل نیستند. او عنوان داشت که "این یک منطقه دور افتاده و صعب العبور است. برای یک دهکده، نصب پروژه های تولید انرژی خورشیدی در حال انجام است، و دو دهکده آخر در این بخش نیز تا پایان سال جاری میلادی بوسیله این دستگاه های مولد برق، مجهز خواهند شد". دکتر دیونش یادو معاون کمیسیونر کیشتوار عنوان داشت که کاماچ یک اقامتگاه فصلی است که انرژی خورشیدی برای ساکنان توسط مقامات دولت محلی ارایه شده است. او ادامه داد که "ساکنان کاماچ از روستای خورا که در یک و نیم کیلومتری آنجا قرار دارد، به کاماچ می روند، بنابراین نمی توان آنجا را به عنوان یک روستا رده بندی کرد".

با این حال موهان لال 50 ساله، از ساکنان کاماچ، عنوان داشت که اهالی روستا که اکثر آنها کشاورزانی هستند که زمان کوتاهی به کشاروزی در کاماچ می پردازند و برای امرار معاش به دامداری رو آورده اند، بیشتر اوقات سال را در روستا می گذرانند. لال که خود یک کشاورز است عنوان داشت : "ما در اینجا برای 9 ماه از سال زندگی می کنیم، آیا این یک زندگی فصلی است"

معاون کمیسیونر، دکتر یادو عنوان داشت، شورای محلی در سال مالی جاری اتصال این منازل را به شبکه برق، در برنامه خود دارد، و ادامه داد : "چهارصد هزار روپیه بودجه برای روستاییان باقی مانده در کاماچ در نظر گرفته اند". یک مقام ارشد منطقه از برپایی 18 قطب برق برای این منظور خبر داد، و ادامه داد که : 10 الی 12 منطقه روستایی نیز در مناطق دور دست دره پادر هستند که فاقد برق هستند. بنابراین تمام این روستاها تا پایان این سال مالی صاحب برق خواهند شد".

جامو و کشمیر:

انفجارات برای پروژه های برق روستاهای نزدیک را در حالت دلهره نگه داشته است

خانه های زیادی در درابشالا [46] دارای ترک های باز شده ایی است که اقامت در این خانه ها را برای ساکنان ناامن کرده است. ساکنان معتقدند که زمین لرزه ها و سرازیر شدن سنگ ها روی خانه های شان اجازه خواب به آنان در شب ها را نمی دهد. پروژه های در حال اجرا بر رودخانه چناب روی مناطق زلزله خیز قرار دارد.

 

یک زن در درابشالا ، منطقه ایی در کیشتوار

شکاف هایی روی دیوار خانه اش را نشان می دهد

که در اثر انفجارات ساخت پروژه سد سازی راتل [47]

روی رودخانه چناب ایجاده شده است.

عکس از جهانگیر علی

جهانگیر علی

30 آگوست 2023

این سومین مقاله از یک گزارش چهار قسمتی از کیشتوار در جامو و کشمیر است. شما قسمت اول و دوم این مقاله ها را در اینجا و اینجا می توانید بخوانید. مقاله آخری در ادامه خواهد آمد.

درابشالا (کیشتوار): هر روز وقتی ابّان (هشت ساله) از مدرسه باز می گردد، مادرش نازیه اختر، که خانه دار است، او را در خانه دو طبقه اشان در درابشالا حبس می کند. کمی دورتر از خانه آنان یکی از بزرگترین زمین های بازی در این روستای کوهستانی قرار دارد که به لطف شرکت دولتی پروژه برق "راتل" در ماه های جاری به یک محیط با پتانسیل کشتار تبدیل شده است.

ساکنان می گویند که با صدای انفجارها بیدار می شوند، که اغلب بدون اخطار قبلی صورت می گیرد؛ این انفجارات باعث بارش سنگ بر سقف خانه های آنها می شود. که به ترس و دلهره اهالی به خصوص کودکان و پیران منجر می شود. ابّان که لبخندی بر لب دارد عنوان می دارد: "مادر به من گفته است که بیرون رفتن پر خطر است، بنابراین من داخل خانه بازی می کنم. اما اینجا به خوبی بازی با دوستانم در زمین بازی نیست. بازی در خانه جذابیت و تفریح و هیجانی ندارد".

صدها کارگر سازنده مهجز به ابزارهایی با فن آوری بالا، و ماشین آلات برش کوه و وسایل حمل بارهای سنگین، که به وسیله مهندسان هدایت می شوند، در حال مبارزه با ضرب الاجل ها و تغییرات آب و هوایی هستند تا ساخت و ساز پروژه برق آبی راتل را بر رودخانه ایی جاری به پایان برسانند. پروژه 3300 کرور روپیه ای که قرار است در سال 2026 راه اندازی شود، یک سرمایه گذاری مشترک با دولت جامو و کشمیر، که در آن دولت مرکزی هند سهامدار اکثریت سهام است. بیشتر از 427 هکتار زمین برای این پروژه تصاحب شده است، که 373 هکتار آن جنگلی، که شامل 75 هکتار بستر رودخانه و 16 هکتار زمین است که از مردم منطقه خریداری شده است.

فعالیت های ساخت پروژه برق راتل در داربشالا در حال انجام است.

احداث جاده های دسترسی پایان یافته و تونل ها ساخته شده است.

عکس از جهانگیر علی

پروژه ایی افتخار آمیز که یکی از چند پروژه برق آبی است که بر روخانه چناب در حال اجراست، که به گفته منابع رسمی، در منطقه لرزه‌ای چهار، کمربند کریستالی مرکزی در هیمالیای بزرگ قرار دارد که بر اساس یک مطالعه رسمی در معرض "تغییر شکل‌های زمین ساختی شدید" قرار گرفته است. پروژه ایی که بر اساس مطالعات دانشگاه جامو، 46 خانواده با جمعیتی حدود 285 نفر را در روستای کندینی [48] تحت تاثیر خود قرار خواهد داد. که در منطقه غرقابی سد قرار می گیرند، و 16 خانواده شامل بیش از 100 نفر در درابشالا، که خانه ها و املاک شان میزبان سد و تاسیسات برق خواهند بود، نیز تأثیر خواهند پذیرفت.

این پروژه در سال 2012 توسط دولت ایالتی آقای عمر عبدالله تایید و تصویب شده، و به دلیل اجرای ضعیف پروژه، و کمبود منابع مالی، سازندگان این پروژه ضرب الاجل های متعددی را از دست دادند و لذا تعداد افراد متاثر از پروژه (PAFs) در طول سال های تاخیر در اجرا، افزایش یافت. در سال 2020 دولت مرکزی یک حرکت و نیروی تازه در پروژه دمید.

برای پروژه تولید انرژی آبی راتل که در بالادست پروژه 450 مگاواتی باغلیهار [49] و پایین دست پروژه 390 مگاواتی دولهستی [50] در کیشتوار واقع شده است، ساخت دو تونل انحرافی با قطر 11 متری را پیش بینی می کند که یکی از آنها در سال گذشته تکمیل شد و چهار تونل استوانه ایی با قطر 6.6 متری. به همراه یک سد بتنی 133 متری، مخزن، نیروگاه زیرزمینی و جاده های دسترسی را در خود دارد.

بنا بر گفته مقامات رسمی، بر اساس قرارداد امضا شده بین شرکت "GoI" که متعلق به شرکت ملی برق آبی می باشد، با شرکت توسعه برق ایالتی جامو و کشمیر، پروژه 850 مگاواتی راتل، 3136 میلیون واحد در سال برق تولید خواهد کرد که که 84 درصد آن به عنوان برق تجاری به فروش می رسد، و ایالت جامو و کشمیر تنها 16 درصد این برق را به صورت رایگان دریافت خواهد کرد.

بر مبنای معاهده آبی سند [51] بین هند و پاکستان، بانک جهانی و دادگاه داوری در حال رسیدگی به اختلافی است که بر سر ساخت پروژه برق آبی در قلب دره چناب در ایالت جامو و کشمیر در حال ساخت است، این موارد پس از اعتراض پاکستان به این سد سازی ها صورت گرفت. منابع عنوان داشته اند که این پروژه شاید اولی از این نوع باشد که دولت در حال اجرای پروژه ایی است که هنوز موضوع کمک های ارایه شده، و  جایگزینی مردم تحت تاثیر قرار گرفته از این پروژه، هنوز مشخص نشده است.

اعاهایی مبنی بر تخلفاتی از سوی پیمانکار این سد نیز وجود دارد. از جمله ویدئویی که اخیرا توسط مردم محلی ضبط و منتشر شد، که نشان می دهد که کامیون های سنگین، مواد حفاری شده از محل سایت پروژه را با نقض آشکار مفاد قرارداد آبی سند، به رودخانه چناب می ریزند. آقای بات، زمین شناس ارشد، که منطقه هیمالیا را به طور گسترده مطالعه کرده است، به وایر بیان داشت که "این سد سازی ها اکوسیستم رودخانه را نابود می کند و جریان (رودخانه) را تغییر می دهد."

جامعه کوچکی از مردم نیز که بر فراز تپه ای در کنار رودخانه چناب زندگی می کنند، جایی که کار ساخت و ساز این پروژه در آن در حال انجام است، و از برنامه دادن منزل و زمین ما به ازا، بیرون مانده اند. این جامعه از مرکز درابشالا در کنار بزرگراه دودا-کیشتوار پراکنده اند، و فعالیت های ساختمانی باعث بدبختی ها و ترسی فراگیر از ویرانی و مرگ برای آنان شده است.

یکی گروه از کارکنان پروژه راتل در یک صف مقابل

یک دستگاه خودپرداز در شهر درابشالا ایستاده اند 

عکس از جهانگیر علی

از آنجا که مواد منفجره قدرتمند برای حفر تونل های این پروژه استفاده می شود، این امر باعث ایجاد شکاف هایی در دیوار برخی از خانه های مردم در درابشالا شده است، که این شکاف ها زندگی در آنها را، در این منازل غیر ایمن کرده است. انفجارات قوی و قدرتمند باعث پرتاب سنگ به هوا، و بارش بر این منازل شده است.

دره چناب در منطقه زلزله خیز فعال هیمالیا قرار دارد. منطقه کیشتوار در منطقه ای با فعالیت لرزه ای پرخطر قرار دارد که تنها در سال جاری بیش از ده ها زمین لرزه با مرکزیت دره چناب ثبت شده است. این در حالی است که این منطقه شاهد هیچ گونه زمین لرزه ای عمده نبوده است - آخرین زمین لرزه بزرگ در ایالت جامو و کشمیر به سال 2005 بر می گردد – اما فعالیت حفر تونل و انفجارهای ناشی از آن، احتمال رانش سنگ را در این دره افزایش می دهد، و پایداری کوه را کاهش داده، و این روستا را مستعد بلایای طبیعی بیشتری می کند. سال گذشته چهار نفر کشته و شش نفر مجروح ناشی از رانش زمین، ناشی از فعالیت پروژه برق آبی بوده است.

بنا به اظهار اهالی محل، موقع ایجاد انفجارات در پروژه، زمین تکان می خورد و باران سنگ بر منازل آنان می بارد، لذا نه در روزها آسایش دارند و نه در شب ها خواب. این در حالی است که زمین بازی بچه ها بلا استفاده مانده، مغازه ها زیر لایه ایی از گرد و خاک پوشیده شده، که موقع انفجارها و دیگر فعالیت های سد سازی به هوا می شود. معاون کمیساریای کیشتوار، دیوانش یاداو با رد اینکه فعالیت های ساخت و ساز بر خانه های مسکونی در این منطقه تأثیر منفی گذاشته است، به وایر اذعان کرد که : "مساله آلودگی ناشی از گرد و غبار وجود دارد که به زودی به آن رسیدگی خواهد شد".

معاون کمیساریای کیشتوار گفت که این پروژه باعث ایجاد فرصت های شغلی زیادی برای اهالی منطقه شده است. "به 230 تن از 250 نفری که زمین های خود را برای ساخت و ساز این پروژه ارایه کرده اند، فرصت شغلی ارایه شده، و فرصت های شغلی بیشتری نیز در راه است". با این حال ساکنان محلی که خانه های شان در اثر انفجارات ترک برداشته از بی توجهی دولت به این امر گلایه مند هستند. جایوتی پریهار مادر دو کودک کوچک 6 و 8 ساله گفت : "در اکثر روزهای هفته ما با صدای مهیب ناشی از انفجارات بیدار می شویم. در برخی از روزها انفجارات از صبح تا عصر هم ادامه دارد، قبل از هر انفجاری باید در سوت خطر دمیده شود، اما هیچ انفجار برنامه ریزی شده، و یا اخطاری وجود ندارد. و هر زمانی ممکن است این انفجار اتفاق بیفتد".

نازیه اختر، مادر ابّان عنوان داشت که "بعضی وقت ها انفجارهایی در طول روز اتفاق می افتد. سنگ های ناشی از انفجار در هوا معلق می شوند و مثل باران بر منازل ما می بارند. یک بار من به سختی از یکی از این سنگ ها فرار کردم، و سنگ داشت به من اصابت می کرد".

معاون کمیساریای کیشتوار گفت که مسئولین امر دستگاه های لرزه نگار در درابشالا و مناطق اطراف نصب کرده اند "تا مطمئن شوند که فعالیت های انفجاراتی آنها از آستانه مجاز تجاوز نمی کند" که به سازه های بتنی ضربه بزند. او گفت: "ساکنان ممکن است شکایت هایی داشته باشند، اما دولت متعهد است که به آنها رسیدگی شود." با این حال، بسیاری از ساکنان محلی از تضمین های رسمی رضایت ندارند. مکانیسم لرزه‌سنج‌ها تنها از ساختمان‌های بتنی محافظت می‌کند. در مورد ساختمان هایی که از بتن ساخته نشده اند چطور می شود؟ عبدالحق ماتو یکی از ساکنان درابشالا عنوان داشت "خانه من در آستانه فروپاشی است، اما به جای گوش دادن به نارضایتی های واقعی ما، با پرونده های پلیسی تهدید می شویم."

جامو و کشمیر:

زیارتگاه صوفی کیشتوار، سمبل وحدت مسلمان و هندوها، و باعث تعادل و هماهنگی فرقه ایی [52]

اگرچه کیشتوار شاهد شورش های جمعی مرگبار فرقه ایی در گذشته نه چندان دور پیش از انتخابات بوده است، اما مردم از هر مذهب در این ناحیه کوهستانی جشن سالانه شاه اسرار [53] ، صوفی متعلق به قرن 17 را همه با هم برگزار می کنند که این زیارتگاه به نام او نامگذاری شده است.

 

مرقد صوفی مقدس شاه اسرار در شهر کیشتوار، دوستدارانی را از تمام مذاهب به خود جلب و جذب می کند،

نخی محکم برای برای اتصال طرف های فرقه ایی درگیر در منطقه قطبی شده مذکور محسوب می شود.

عکس از جهانگیر علی

فرقه گرایی

این آخرین مقاله از یک سلسله مقالات چهار قسمتی است که از کیشتوار در جامو و کشمیر عرضه می شود، شما می توانید قسمت اول مقاله را در اینجا ، دوم را در  اینجا و قسمت سوم را در  اینجا مطالعه کنید.

 

چوگام [54] (کیشتوار): هر وقت کیشوری لال شان [55] احساس افسردگی می کند، به دیدار از مرقد و زیارتگاه شاه اسرار الدین بغدادی [56] می رود که در چند قدمی داروخانه او در شهر کیشتوار در ایالت جامو و کشمیر واقع است. شان که رهبر محلی حزب بهاراتیا جاناتا [57] می باشد عنوان داشت : "صبحگاهان غسل می کنم و به زیارتگاه می روم، حضور در آنجا به من آرامش ذهنی می دهد. همسر و فرزندانم هم به این مرقد و زیارتگاه ادای احترام می کنند. وقتی گاو مان هم زایمان می کرد، مادرم اولین روغن حاصل از شیر آنرا برای استفاده در چراغ های این  مرقد و زیارتگاه می فرستاد".

 

کیشوری لعل شان، یک رهبر حزب بی.جی.پی در کیشتوار، یکی از زائران مرقد و زیارتگاه

صوفی شاه اسرار است. همسر و فرزندانش هم به این  مرقد و زیارتگاه ادای احترام می کنند.

عکس از جهانگیر علی

در شهر کیشتوار – که سابقه ایی از تنش های خونین فرقه ایی (هندو – مسلمان) در گذشته داشته است –  مرقد و زیارتگاه شاه اسرار، که متعلق به یک صوفی سده 17 میلادی است و ریشه نژادی او به ایران می رسد، یک نیروی وحدت بخش است که هندوها و مسلمانان این بخش کوهستانی در قلب دره چناب را در کنار هم جمع می کند. مرقد و زیارتگاه جناب اسرار در مجاورت زمین وسیع چوگان که توسط کوه های باشکوه هیمالیا احاطه شده است، در اتاقی کوچک مربعی شکل قرار دارد، که فضای این زیارتگاه با عطر روغن گل رز و دود چوب های عودِ سوخته سنگین و عرفانی می شود.

محراب زیارتگاه و مرقد شاه اسرار، صوفی و مرد مقدس متعلق به قرن 17 میلادی

با ریشه ایرانی، و از نوادگان پیامبر اسلام، عکس از جهانگیر علی

پدر اسرار، فرید الدین بغدادی، بعنوان فردی شهرت دارد که اسلام را در دره چناب گسترش داده است. بغدادی، که مرقدش در قسمت دیگری از شهر قرار دارد، در سال 1664 میلادی وارد منطقه کیشتوار شد، این زمانی بود که این منطقه تحت پادشاهی هندو راجا کیرات سینگ [58] ، از راجپوت ها [59] بود. تحت نفوذ کلام فرید الدین بود که حاکم هندوی منطقه، اسلام را قبول کرد. همانطور که نویسنده کشمیری جی.ام.دی صوفی در کتاب "کشمیر : تاریخ کشمیر بودن" [60] ،  که یک نوشته عمیق در تاریخ جامو و کشمیر است نوشت : "کیرات سینگ نام سعادت یارخان [61] را از اورنگ زیب [62] در سال 1687 دریافت داشت. بزرگترین معبد هندویی کیشتوار در مرکز شهر را به مسجد تبدیل کرد"،  

بر حسب گفته آقای رشید شاه، یکی از اهالی محل، ، بدنبال این کیرات سینگ، دختر خود را به عقد بغدادی در آورد، "دو فرزند، حاصل این ازدواج دوم بغدادی بود که حضرت اسرار شاه یکی از این دو بود".  ساکنان محلی کیشتوار از نقل "معجزات" اسرار الدین لذت می برند، که اعتقاد بر این است که مردم از همه مذاهب را به سمت صوفیه و اسلام جذب کرد. اسرار که از نوادگان بلافصل عبدالقادر گیلانی [63] ، عالم حنبلیِ بسیار مورد احترام اهل ایران، و مؤسس فرقه قادریه از صوفیان اسلامی است، در جوانی با فروتنی و کرامات خود موجب احترام مردم کیشتوار شد.

یکی از داستان های مشهور از کرامات شاه اسرار مربوط به زنده کردن تنها پسر مرده دوستش، و همچنین یک هندوی ساکن کیشتوار، از طریق تکان دادن عصای خود، که با زمزمه آیه های قرآنی همراه بود، را بیان می کند. حاجی مشتاق احمدشاه، که در همسایگی این زیارتگاه زندگی می کند، گفت: "او به نابینایان بینایی بخشید، دیوارها را به حرکت درآورد، و افراد مبتلا به بیماری های مهلک را شفا داد". مشتاق شاه، از نوادگان شاه فرید الدین بغدادی، دارنده ده‌ها نسخه خطی گرانبهای قرن هفدهمی است که به زبان‌های فارسی، عربی و کردی هستند، که شامل جزئیات سفرهای بغدادی، اشعار او، و شجره نامه و اصل و نسب او، که از نوادگان حضرت محمد، پیامبر گرامی اسلام، هستند.

مشتاق احمد شاه، از نوادگان شاه اسرار، که یک ساختمان دو طبقه که درست

در کنار  مرقد و زیارتگاه اصلی ساخته است، این نسخ خطی گرانبها را در آن نگه داری می کند. عکس از جهانگیر علی

در بنای دو طبقه ای که شاه در مجاورت حرم ساخته است، وسایل شخصی شاه اسرار از جمله یک تار مو، یک کاسه از استخوان ماهی که بر روی آن آیات قرآن حک شده است، یک عصا، یک شمشیر و یک کلاه در آن قرار دارد. آثار باستانی باقی مانده از گذشت کیشتوار، هر ساله در جشنواره سالانه شاه اسرار در ماه نوامبر به نمایش گذاشته می شود که هزاران نفر از جمله هندوها و سیک ها در شهر گرد هم می آیند تا به صوفی محبوب خود ادای احترام کنند. جشن سالانه بغدادی، پدر شاه اسرار، در ماه ژوئن برگزار می شود.

رامش تاکور از ساکنان چترو در کیشتوار که خود در این فستیوال سالانه هر سال برای دهه هاست که شرکت می کند، عنوان داشت که "اولیا [64] به یک مذهب خاص تعلق ندارند". "یک ارتباط معنوی با این عارف و صوفی دارم و توسط او کمک می شوم، کمکی که حتی دوستان مسلمانم، از آن ها برخوردار نیستند". به گفته اهالی کیشتوار، احترام، نگرانی و عشق شاه اسرار نسبت به مردم، صرف نظر از مذهبشان، باعث شده است، تا شاه اسرار طرفداران زیادی در این شهر پیدا کند.

رامش کومار گوپتا، یک تاجر لباس در کیشتوار، اعتقاد دارد که اعتقادات مذهبی

هندویی او را از زیارت مرقد و زیارتگاه شاه اسرار باز نمی دارد. عکس از جهانگیر علی

رامش کومار گوپتا، که مغازه اش در شورش های فرقه ایی مذهبی (هندو - مسلمان) سال 2013 غارت شد و به آتش کشیده شد، عنوان داشت "هندوهای کیشتوار خود را محدود به معابد هندویی نمی کنند. کیشتوار شهر این صوفی مقدس است. من یک فرد مذهبی عبادت کننده در معبد هستم، و همچنین به زیارت مرقد و زیارتگاه شاه اسرار نیز می روم". شان، رهبر محلی BJP که همچنین رئیس شورای توسعه بلوک کیشتوار است، گفت که این زیارتگاه نمادی از هماهنگی جمعی فرقه ایی در شهری است که هندوها در آن در اکثریت هستند. کیشتوار شاهد برخی از مرگبارترین شورش ها در جامو و کشمیر بوده است، که بسیاری از آنها زمان بندی شده اند تا حالت دو قطبی شدگی را در آستانه انتخابات ایجاد کنند.

شان عنوان داشت : "به خاطر نعمت این مرد مقدس است که مسلمانان و هندوهای کیشتوار به زندگی هماهنگ فرقه ایی خود در کیشتوار ادامه می دهند. و بسیاری از حوادث زشت اجتماعی رخ داده است، اما دو جامعه (هندو – مسلمان) آنها را دوستانه حل کرده اند." گوپتا، 55 ساله، یکی از حامیان BJP، معتقد است که مذهب هندو او را از زیارت زیارتگاه شاه اسرار منع نمی کند. من کارکنان مسلمان خود را از اقامه نمازشان باز نمی دارم، همه ادیان به ما مدارا و احترام به دیگران را می آموزند. سیاست ما را از هم جدا کرده است اما حضرت اسرار همچنان ما را متحد می کند."

منبع : https://thewire.in/communalism/jk-kishtwars-sufi-shrine-unites-muslims-hindus-stands-tall-as-symbol-of-communal-harmony

 

[1] - Jehangir Ali روزنامه نگار مستقل، فوق لیسانس روزنامه نگاری و ارتباطات جمعی از دانشگاه کشمیر، در ایالت جامو و کشمیر و از شهر سرینگر می باشند که مقالات متعددی از ایشان در رسانه های منطقه و خارج از منطقه در خصوص کشمیر چاپ و منتشر شده است، آثار وی در الموندو، وایر، الجزیره، بی.بی.سی و... (Le Monde, The Wire, Al Jazeera, BBC, The Quint) منتشر شده است.   

[2] - ایالت جامو و کشمیر به مرکزیت شهر سرینگر، در شمال شرق هند، بین سه کشور هند، چین و پاکستان واقع است منطقه ایی عموما مسلمان نشین که طبق قوانین جدایی هند و پاکستان باید به پاکستان می پیوست ولی با مقاومت هندی ها، این امر صورت نگرفت و اکنون 75 سال است که این منطقه مورد منازعه بین این سه کشور می باشد. مردم این منطقه در گاز انبر این سه کشور وضعیت خوبی ندارند. کشمیر منطقه‌ای در شمال غربی شبه‌قاره هند است که از ایالت جامو و کشمیر تحت کنترل هند، ایالت و کشمیر آزاد تحت کنترل پاکستان و منطقه اقصی چین تحت کنترل جمهوری خلق چین تشکیل می‌شود. این منطقه عمدتاً کوهستانی است. کشمیر یکی از حوزه‌های اصلی نفوذ زبان هندو آریایی به‌شمار می‌رود. ایالت هندی جامو و کشمیر حدود ۱۰۱٬۴۳۷ کیلومتر مربع وسعت دارد و در سرشماری سال ۲۰۱۱ بیش از ۱۲ میلیون نفر جمعیت داشته‌است. پایتخت تابستانی آن سرینگر مرکز تاریخی منطقه و پایتخت زمستانی آن جامو است. منطقه تحت کنترل پاکستان از کشمیر آزاد به پایتختی مظفرآباد با مساحت ۵٬۶۱۹ کیلومتر مربع و ایالت گلگت بلتستان با مساحت ۷۲٬۴۹۶ کیلومتر مربع تشکیل می‌شود و مساحت مناطق عمدتاً خالی از سکنه تحت کنترل چین هم ۴۲٬۶۸۵ کیلومتر مربع است. این منطقه تا پیش از استقلال هندوستان در سال ۱۹۴۷ یک دولت سلطنتی تحت‌الحمایه بریتانیا داشت. در جریان جدایی پاکستان از هند هر دو کشور مدعی حکومت بر این منطقه بودند که به وقوع چندین جنگ بین این دو کشور انجامید.

[3] - Kishtwar کیشتوار منطقه ایی در ایالت جامو و کشمیر در شمال شرقی هند قرار دارد این منطقه بزرگترین و کم جمعیت ترین منطقه جامو و کشمیر است. این شهر در حاشیه رودخانه چناب قرار دارد منطقه کیشتوار از 13 بلوک تشکیل شده است: مروه، واروان ، داچان، کیشتوار ، ناگسنی، درابشالا ، ایندروال، میدان مغول، بونجواه، ماچایل، پالمار، تاکریه تریغام و پادار . هر بلوک از چندین پانچایات تشکیل شده است .. این ناحیه توسط مرز منطقه کارگیل در شرق، منطقه چمبا به سمت جنوب، منطقه انانتناگ در شمال و انانتناگ و دودا مناطق به غرب محصور است. کیشتوار در سال 2007 به عنوان یک واحد اداری مستقل با مرکزیت شهر کیشتوار تشکیل شد که در فاصله 235 کیلومتری از سرینگر واقع شده است. این سرزمین که به عنوان "سرزمین یاقوت کبود و زعفران" شناخته می شود، از نظر محصولات جنگلی نیز بسیار غنی است. با ایالت هیماچال پرادش همسایه است. منطقه کیشتوار یک ناحیه تازه تشکیل شده در جامو و کشمیر است. از سال 2011، این سومین ناحیه کم جمعیت جامو و کشمیر (از 22 منطقه)، پس از Kargil و Leh با مساحت 7737 کیلومتر مربع است.

[4] - کمپانی هند شرقی در هندوستان (انگلیسی  Company rule in India ) اشاره به حاکمیت و نقش فزایندهٔ این کمپانی بریتانیایی در بخش‌هایی از شبه قارهٔ هند دارد که تقریباً از ۱۷۵۷ و پس از نبرد پلاسی آغاز گردید. نواب بنگال و مرشدآباد با پذیرفتن شکست در این نبرد، قلمرو خود را تسلیم کمپانی بریتانیایی نمود. هر چند این موضوع تنها عامل اصلی نبود و موارد دیگری نیز در این جریان تأثیرات بسزایی داشت. در سال ۱۷۶۵ میلادی، کمپانی به شورا تضمین داد که می‌تواند عایدات بنگال و بیهار را دریافت نماید. همین‌طور نیز در سال ۱۷۷۳، اقدام به پایه‌گذاری مرکزی در کلکته برای گماشتن ژنرال وارن هستینگز، نخستین والی و فرماندار آن حدود نمود. کمپانی در سال ۱۸۱۸ نیز با شکست مراتا در سومین نبرد انگلستان و مراتا و برکناری پیشوا قلمروی وی را متصرف گردید. در همین زمان، انگلستان تبدیل به نیروی برتر در هندوستان گردید.

[5] - تیموریان (یا: گورکانیان هند، یا بابریان ؛ مغولان هند) عنوان‌ سلسله‌ای‌ اسلامی‌ در هند (۹۳۲ـ۱۲۷۴ق) است. بنیانگذار این‌ سلسله‌، ظهیرالدین‌ محمد بابر بود که در ۹۳۲ق دولت تیموریان را در هند تأسیس کرد و پس‌ از او شانزده‌ پادشاه‌ از این‌ سلسله‌ بر دهلی‌ حکومت‌ کردند که‌ معروف‌ترین‌ آن‌ها، اکبر شاه، جهانگیر، شاه‌ جهان‌ و اورنگ‌ زیب‌ بودند. حکومت‌ تیموریان‌ هند در دورۀ‌ اکبر شاه‌ و جهانگیر به‌ اوج‌ شکوه‌، و در دورۀ‌ اورنگ‌ زیب‌ به‌ نهایت‌ وسعت‌ و قدرت‌ خود رسید. پادشاهان‌ این‌ سلسله‌ سیاست‌ تساهل‌ و تسامح‌ در برابر سایر فرق مذهبی‌، به‌‌ویژه‌ هندوان‌ را در پیش‌ گرفتند و روابط‌ حسنه‌ای‌ با ایران‌ و سایر حکومت‌های‌ مسلمان‌ و هندو در سایر ولایات‌ هند برقرار کردند. اورنگ‌ زیب‌ ( ۱۰۶۸ـ۱۱۱۸ق)، ششمین‌ پادشاه‌ این‌ سلسله‌، گرچه‌ مردی‌ ادیب‌، عالم‌ و پاکدامن‌ بود، تعصبات‌ مذهبی‌ او از یک‌سو، و کشورگشایی‌های‌ وی‌ که‌ به‌ نابودی‌ بسیاری‌ از حکومت‌های‌ محلی‌ انجامید از سوی‌ دیگر سبب انحطاط‌ سیاسی‌ این‌ سلسله‌ شد.

[6] - جنبش استقلال‌طلبی هند، سلسله‌ای از انقلابات بود که توسط مردم هندوستان و در جنگ با امپراتوری بریتانیا بر سر استقلال سیاسی هند صورت گرفت. جنبش از شورش ۱۸۵۷ میلادی شروع شد و در اواسط دههٔ ۴۰ میلادی با «جنبش خروج از هند» به رهبری مهاتما گاندی و تسخیر هند بریتانیا توسط ارتش ملی هند به رهبری سوبهاش چاندرا بوز اوج گرفت. آزادی نهایی بالاخره در ۱۵ اوت ۱۹۴۷ میلادی ممکن شد.

[7] - بریلوی فرقه‌ای صوفی‌مشرب است که در دوران استعمار بریتانیا در هند پیدا شد، این فرقه در دوستی و تقدیس پیامبران و اولیاء، خصوصاً محمد افراط و زیاده روی می‌نمایند، و به آنان صفاتی را نسبت می‌دهند که وی را از بشر بودن بالاتر می‌برد.

[8] - شیخ خواجه معین الدین حسن سجزی چشتی مشهور به خواجه معین الدین چشتی درگذشته به سال ۶۳۳ قمری در اجمیر شریف هند. در ایالت راجستان - جیپور. بعضی او را از اهالی سیستان عده‌ای او را از هرات و بعضی از سمرقند دانسته‌اند اما آنچه مسلم است او فارس زبان بود و آثار خود را به زبان فارسی نگاشته است. سال ۵۸۸قمری همراه لشکریان سلطان معزالدین محمد غوری (هرات) از ایران و افغانستان به هند رفت و در اجمیر ساکن شد. وی یکی از مهم‌ترین و موثرترین طریقه‌های صوفی که هم در تاریخ سیاسی و اجتماعی شبه قاره و هم در تاریخ ادبیات فارسی در آن سامان نقش داشته‌اند و صوفیان پیرو طریقه چشتیه هستند.

[9] - محمد بن احمد بن علی دهلوی۶۳۳–۷۲۵ ه‍.ق یا حضرت شیخ خواجه سیّد محمد نظام‌الدّین اولیا معروف به شاه نظام‌الدین اولیا، شیخ نظام‌الدین اولیا، شاه نظام اولیا، نظام دهلوی و نظام الدین خالدی دهلوی از مشایخ قرن هشتم هجری و اعاظم عرفای هندوستان و بزرگان طریقت چشتیه است. او چهارمین جانشین معنوی یا «خلیفه» خواجه معین‌الدین چشتی بود.[۱] او همچنین به «بحاث» و «محفل شکن» شهرت داشت و به «نظام» و «نرگسی» تخلص می‌کرد. پدر وی اهل بخارا بود که به شبه‌قاره هند مهاجرت کرد و در لاهور اقامت گزید و پس از چندی از لاهور به قصبهٔ بدایون در ایالت اتارپرادش در شرق دهلی رفت و در آنجا ساکن شدند. نظام‌الدین در آنجا چشم به جهان گشود. او در سن پنج سالگی پدر را از دست داد و مادرش بی‌بی زلیخا تربیتش را به عهده گرفت. او زنی پارسا و زاهد بود و در تربیت فرزندش بسیار کوشش کرد. در بدایون به تحصیل پرداخت و مقدمات علوم را در آنجا فرا گرفت و پس از چندی همراه مادر به دهلی رفت. زندگینامه او در آیین اکبری، کتابی که در سده ۱۶ نوشته شده توسط ابوالفضل علامی وزیر پراقتدار اکبر شاه امپراتور گورکانی هند نوشته شده‌است.  گفته می‌شود که شبی در مسجد جامع دهلی بر اثر شنیدن آیه‌ای از دهان مؤذن، شوق طلب در او پدید آمد و نزد شیخ فریدالدین شکرگنج رفت و مدتها از او و دیگر پیران طریق چون قطب الدین بختیار کاکی و معین‌الدین چشتی درس‌ها آموخت همچنین گفته شده از تعالیم کسانی چون شمس الدین دامغانی و علاءالدین اصولی و فریدالدین مسعود استفاده کرد تا خود به مرحلهٔ ارشاد رسید و مریدان و پیروان بسیار یافت.

[10] - شاه اسرار الدین (Shah Asrar Ud Din) فرزند شاه محمد فریدالدین بغدادی، از نوادگان شیخ عبدالقادر گیلانی، قطب کیش قادریه، متولد 1667 میلادی است و 18 سال بیشتر عمر نکرد، اما زندگی او مملو از کرامات، تسامح و تساهل دینی بوده است و مرقد وی در کیشتوار قرار دارد بزرگداشت وی در این منطقه هر ساله برگزار می شود که نمایشگاهی از اشیا بر جای مانده از او به نمایش در می آید. که پیروانش از کل منطقه و دیگر نقاط به کیشتوار می آیند و از مرقد و این اشیا تبرک می جویند، برای وی معجزات و کرامات بسیار ثبت شده است. او مشهور به دومین "قوس اعظم" در فرقه قادریه است، که توسط وی افراد زیادی بدین کیش گرویدند. مرقد وی بعنوان "دربار اسراریه" یا "آستان پایین" مشهور است در روز بزرگداشت وی منطقه دودا و کیشتوار تعطیل عمومی است. شرح احوالات و کرامات او در کتاب "روضات العارفین" توسط پیر ضیاالدین ضیا کیشتواری ثبت و ضبط شده است.

[11] - شاه محمد فرید الدین بغدادی (Shah Mohammed Farid-ud-Din Baghdadi) متولد سال 1551 و متوفا به سال 1733 میلادی که به احترام "شاه صاحب" و گاهی "فرد الدین" هم خوانده می می شود که از صوفیان ایرانی منسوب به خاندان شیخ عبدالقادر گیلانی است که اعتقاد بر این است که اسلام را او در حدود سال 1075 هجری در دره چناب گسترش داد. او سه پسر داشت اسرار الدین، اخیار الدین و انورالدین که در سفرهای خود در منطقه به همراه پیروانش از جمله فرزندش اسرار الدین مکتب عرفانی خود را به منطقه معرفی نمود. و به ویژه کیشتوار توجه داشت و تصوف را در آنجا معرفی کرد. اعتقاد بر این است که اسلام در گذشته توسط سایر اولیا و واعظان صوفی از جمله میر سید علی همدانی، نند ریشی و زین العابدین ریشی در اینجا گسترش یافته است. پیش از ورود به دره کیشتوار همراه با درویش محمد، یار محمد، سید بهاء الدین صعانی و شاه ابدال، در سن هفتاد و پنج سالگی از آگرا از نزدیک از محل سلطنت شاه جهان بازدید کرد. پس از گسترش دین در منطقه، فرمانروای کیشتوار، راجا کیرات سینگ، تحت تأثیر تعالیم وی، اسلام را پذیرفته است. با مرگ وی در سال 1733 میلادی مردم محل مرقد و زیارتگاهی که به "درگاه" مشهور است را برای او ساختند و از آن موقع به بعد هر سال بین 19 تا 20 ماه جون نزدیک 50 هزار پیروانش به زیارت او آمده سالگردش را گرامی می دارند. و شمشیر و لباس او را به نمایش می گذارند.

[12] - امیر سید علی بن شهاب (۲۲ اکتبر ۱۳۱۴ – ۱۸ ژانویه ۱۳۸۵) معروف به میر سید علی همدانی، قطب سلسله ذهبیه عالم و شاعر ایرانی قرن هشتم و از مبلغان عمده اسلام در کشمیر هند و از بزرگان سلسله کبرویه بود. بیش از ۱۱۰ اثر به وی منسوب است. از وی به عنوان «امیر کبیر»، «شاه همدان» و «حضرت علی ثانی» نیز نام برده شده‌است. پدر وی حاکم همدان و از سادات حسینی بود. از او آثاری در علوم غریبه به‌جای مانده‌است. مهاجرت او و صدها تن دیگر از دروایش و عرفای ایرانی پیرو او و ایرانیان دیگر به کشمیر، موجب انتقال هنر و صنعت  ایرانی همچون شالبافی، بافندگی، سفالگری و خوش‌نویسی به این منطقه شد.

[13] - Padder Valley

[14] - Ladakh منطقه عمدتا بودایی نشین ایالت جامو و کشمیر به مرکزیت شهر "له"

[15] - Gulabgarh روستایی در بخش کیشتوار ایالت جامو و کشمیر

[16] - Sumchan and Bilakoth

[17] - Machail

[18] - Machail Yatra هندوها در عمق کوهستان های هیمالیا برای خود اماکن و سمبل های مذهبی را در نظر دارند، که در متون مقدس ودایی بدان اشاره شده است، لذا مردان مذهبی پیاده به سوی آن راهپیمایی می کنند مثل غار امارنات در کشمیر که یکی از راهپیمایی های عظیم را در موسم مشخصی هندوها به سمت آن دارند، زیارت های هیمالیا قدیمی ترین سیستم سفر سازمان یافته هندویی است که در طول زمان توسط حکیمان (sages) هندو تکامل یافته، تا روح سرگردانی، ماجراجویی و معنویت را در آنان تجسم بخشد. ماچیل یاترا و یا سفر و راهپیمایی مذهبی ماچیل به یک تثلیث مقدس، یک الهه زنده هندو اشاره داد که مربوط به اسطوره های ودایی است، در همین راستا است که اخیراً روستای ماچیل در دره پادار به دلیل وجود معبد چندی ماتا (Mata Chandi) به مکان مهمی تبدیل شده که از اهمیت و اعتبار مذهبی برخوردار شده است. در روز اول بهادون (تاریخ و تقویم هندویی) یا بهادون سانکرانتی (15 یا 16 اوت) هر ساله، زمانی که درهای معابد در پادار باز می شود، یک تجمع بزرگ در خارج از معبد Chandi Mata در Machail برگزار می شود که در آن مردم از سراسر دره پادر جمع می شوند و به معبود دعا می کنند و از او دعای خیر می جویند.

[19] - Dogra حاکمیت نواب نشین سیک قبل از استقلال هند در سال 1947 است که بر منطقه کشمیر حاکمیت داشتند

[20] - به دنبال روی کار آمدن راستگرایان افراطی هندو تحت رهبری حزب BJP در دولت مرکزی و دولت های ایالتی هند، یکی از اقدامات مهم این دولت لغو این بند از قانون اساسی هند بود که به دنبال باقی ماندن این بخش از کشمیر در حاکمیت هند در سال 1947،  دولت هند امتیازاتی را طی این اصل به مردم کشمیر داد، از جمله این حقوق، حقی بود که به مجلس ایالتی کشمیر اعطا شد، که در صورت رسیدن تعداد آرای نمایندگان مردم در این ایالت به عددی خاص، آنها حتی می توانستند این منطقه را مستقل از دولت هند اعلام کنند و... بند دیگر این قانون غیر قانونی بودن مالکیت زمین ها و املاک این ایالت توسط افراد غیر بومی و.... بود که حزب بی جی پی با لغو این مواد، مردم کشمیر را بعد از دهه ها، از حقوقی که در مذاکرات مقامات محلی کشمیر با دولت هند استیفا شده بود محروم کرد.

[21] - Machail

[22] - Bilakoth

[23] - Dangail

[24] - Kundail

[25] - Manoj Sinha

[26] - Dr. Devansh Yadav

[27] - Patients پاندیت ها هندوه های ساکن ایالت جامو و کشمیر هستند که از پیش از استقلال در این منطقه می زیستند، اما در جریان اختلافات مذهبی در زمان استقلال هند، این اقلیت مجبور به ترک منطقه شدند ولی بعدها به این منطقه بازگشتند و به عنوان پایگاه رای احزاب هندویی تلقی می شوند.

[28] - Abdul Majid Bichoo

[29] - the Senior Citizens Forum

[30] - Kamach

[31] - Pradhan Mantri Sahaj Bijli Har Ghar

[32] - Chatroo

[33] - Anantnag

[34] - Meenu Kumari

[35] - Sarpanch of Panchayat

[36] - Chingam-C

[37] - Habalwar

[38] - Chenab

[39] - Watsar

[40] - Ayush

[41] - Thana

[42] - Zewal

[43] - Shamo Nath

[44] - Bonzwa, Kithar, Goruv, Keeri and Jeedo

[45] - Showkat Hayat Mattoo

[46] - Drabshalla

[47] - Ratle power project

[48] - Kandini

[49] - Baghlihar

[50] - Dulhasti

[51] - Indus Water Treaty

[52] - Communal Harmony

[53] - Shah Asrar

[54] - Chowgam

[55] - Kishori Lal Shan

[56] -  Shah Asrar-ud-Din Baghdadi فرید الدین قادری و فرزندش اسرار الدین در بین عرفا و دانایان (sages) کشمیری جایگاه ویژه ایی دارند و معتقدین بسیاری را به خود جذب کرده اند.

[57] - Bharatiya Janata Party (BJP) این حزب اکنون دولت هند را به نخست وزیری آقای نارندرا مودی به عهده دارد، و خواستگاه این حزب گروه مادر هندویی افراطی RSS می باشد که ریشه ایی عمیق در اقشار مختلف هندو برای خود تدارک دیده است و سازمان های مختلفی در جنبه های متفاوتی با آن همراه و همکارند. اکنون چند دهه است که دولت هند در اختیار این حزب می باشد.

[58] - Raja Kirat Singh

[59] - Rajput

[60] - Kashmir: Being a History of Kashmir

[61] - Sa’adat Yar Khan

[62] - Aurangzeb

[63] - Abdul Qadir Gilani

[64] - Saints

به اشتراک بگذارید

Submit to DeliciousSubmit to DiggSubmit to FacebookSubmit to StumbleuponSubmit to TechnoratiSubmit to TwitterSubmit to LinkedIn
 مصطفی مصطفوی

پست الکترونیکی این آدرس ایمیل توسط spambots حفاظت می شود. برای دیدن شما نیاز به جاوا اسکریپت دارید

نظرات (0)

Rated 0 out of 5 based on 0 voters
هنوز نظری ثبت نشده است

نظر خود را اضافه کنید.

  1. ثبت نظر به عنوان مهمان.
Rate this post:
پیوست ها (0 / 3)
Share Your Location
عبارت تصویر زیر را بازنویسی کنید. واضح نیست؟

دیدگاه

چون شر پدید آمد و بر دست و پای بشر بند زد، و او را به غارت و زندان ظالمانه خود برد، اندیشه نیز بعنوان راهور راه آزادگی، آفریده شد، تا فارغ از تمام بندها، در بالاترین قله های ممکن آسمانیِ آگاهی و معرفت سیر کند، و ره توشه ایی از مهر و انسانیت را فرود آورد. انسان هایی بدین نور دست یافتند، که از ذهن خود زنجیر برداشتند، تا بدون لکنت، و یا کندن از زمین، و مردن، بدین فضای روشنی والا دست یافته، و ره توشه آورند.

نظرات کاربران

- یک نظز اضافه کرد در حجاب، یک عدم تفاهم ملت با قدرت...
آیا پرونده ‎رضا ثقتی هم مشمول برخورد مؤمنانه شده است؟! (https://t.me/asrefori) رحمت‌‌اله...
- یک نظز اضافه کرد در حجاب، یک عدم تفاهم ملت با قدرت...
استبداد ديني از مردم سكوت در برابر ظلم و اختلاس هاي اصحاب قدرت را مي خواهد هادی سروش در استبداد ام...